Oğuz rayonu ( 7 fevral 1991-ci ilədək Vartaşen rayonu ) — Azərbaycan Respublikasında idarə – idarə vahidi. İnzibati mərkəzi Oğuz şəhəridir. Şəki xanlığın ın mahallarından biri olan Xaçmaz mahalı Oğuz rayonu ərazisində olub. Oğuz rayonu 8 avqust 1930-cu ildə qurulmuşdur. 19 - 1963-cü il tarixində Nuxa ( 1968-ci il tarixindən Şəki) rayonunun ərazisi Oğuz rayonunun 6-cı ilinə bağlanmışdır. Rayon mərkəzi Vartaşen (indiki Oğuz şəhəri) 1961 -ci ilə qədər kənd olmuşdur. 1961- 1968 - ci büdcə ona şəhər tipli qəsəbə, 1969-cu ildə rayon tabeliyində şəhər statusu verilmişdir. 1991-ci ilin fevral ayının 7-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin birinci sessiyasında rayonun və şəhərin adı dəyişdirilərək Oğuz rayonu adlandırılmışdır.

Tarixi

Oğuz rayonu qədim tarixə malik yaşayış məskənlərindəndir. Burada insanlar hələ neolit ​​dövrdə məskunlaşmışlar. Bizim eranın əvvəl bu ərazisində Qafqaz Albaniyasın ın, IX-XVI əsrlərdə Şirvanşahlar dövlətinin, XVI-XVIII əsrlərdə Səfəvilər dövlətinin , XVIII əsrin ortalarından XIX əsrin əvvəllərində Şəki xanlığının yenidən formalaşmasına daxil olmuşdur. Arxeoloqlar Kərimli və Qarabaldır kəndlərinin yaxınlığındakı insan məskənləri aşkar etmişlər. Burada nizələr üçün ucluqlar, tunc silahlar, daşdan hazırlanmış qadın heykəlləri və əşyalar tapılmışdır. Eramdan əvvəl I əsrdə, 17 kitabdan ibarət "Coğrafiya" əsərinin müəllifi, yunan coğrafiyaçısı Strabon Qafqaz Albaniyası haqqında konkret məlumatlar verilmiş və saxlanılmışdır ki, Oğuzun da daxil olduğu indiki Şəki- Zaqatala zonası 20-25 əsr əvvəl abad və az olan yaşayış yerləri olmuşdur. Oğuz rayonunun ərazisi Ptolemeyin Albaniya xəritəsindəki ikinci zonaya gəlir; köhnə yunan astronomu və coğrafiyaşünası adı çəkilən xəritədə 12 yaşayış məntəqəsi yaradılmışdır. Yeddicildlik "Azərbaycan tarixi" əsərinin I cildində qeyd etdiyi kimi, bu yaşayış məntəqələrindən ikisinin-Mamexiya (çox güman ki, Mal(l)exiyadır, Oğuzdan cənubda is Maluq yaşayış sahəsinin adına gəlir), Baruda - Vartaşen - müasir Oğuz şəhəri) Oğuz rayonu ərazisində yerləşdiyi ehtimal olunur. Oğuz rayonunun şərq hissəsi Ptolemey idarəsinin üçüncü zonasına daxil olur. Tədqiqatçılar burada qeyd edildi Xabota (ola bilsin, Oğuz rayonunun indiki Xaçmaz kəndidir), Boziata (ola bilsin, Vardanlı - (indiki Kərimli kəndi) yaşayış məntəqələrinin də Oğuz rayonu ərazisində yerləşməsi ilə bağlı öz mülahizələrini irəli sürdülər. Görəmli arxeoloq, Oğuz. yetirməsi olan Saleh Qazıyev 1956- 1959 -cu rayonun ərazisində apardığı arxeoloji tədqiqatlar ildə əldə edilən maddi-mədəniyyət nümunələri əldə edir ki, ehtiyat neolit ​​və eneolitlərdən insanlar toplu məskunlaşmış Saleh Qazıyev 1948-ci rayonun Vardan (indiki rayonu) və . Qarabaldır kəndindən cənubda qazıntı işləri aparmış ,qədim yaşayış yeri və qəsəbəsi aşkarlanmışdır.Böyük alim abidə qədim qəbirlərdən, daş qutulardan 2500-3000 il bundan əvvələ aid maddi-mədəniyyət etibarilə taparaq elm aləminə bildirildi: tunc bıçaq, xəncər, nizə ucluğu, əsa başlığı, daş qadın fiquru, gil sacayaq, coxsayli bəzək əşyaları (kəmər, qolbaq , üzük ,muncuq və s.) keramika nümunələri və s. Bunlardan bəzilərinin 5 min il tarixi kecmişi var. Rayonun Filfilli və Baş Daşağıl kəndlərinin şimalında bilinməyən, köhnə Oğuz tayfalarının "Kitabi Dədə Qorqud" dastanı ilə səsləşən Oğuz qəbirləri bu gün də qalaraq, VIII əsrin ortalarında Şəki xanlığı 8 mahala bölünürdü ki, bunlardan ikisi-Pa. və Xaçmaz rayonları indiki Oğuz rayonunun ərazisini əhatə edirdi.Görkəmli Azərbaycan tarixiçisi Abbasqulu Ağa Bakıxanovun ( 1794 - 1847) " Gülüstani-İrəm" adlı tarixi əsərində Xaçmaz mahalının və rayonun Tərkeş kəndinin adı çəkilir. Ziya Bünyadov "Azərbaycan VII-VIII əsrlərdə" əsərində müəllif müəllifi Bəlazuriyə və Filan şahlığının adını çəkir. Firidun Qədirov "Azərbaycanın şimal müdafiə istehkamları" adlı kitabında İbn əl Fəqihə bənd yazır ki, Sasanilər xəzərlərin hücumlarından qorunmaq səriştə Dəryal dərəsi arasında 360-a qədər qala tikdirmişlər ki, bunlardan sonra Filan və Sahib- Sər və Dəryal torpaqlarında yerləşdi. F.Qədirov daha sonra VFMinorskiyə əsaslanaraq bildirir ki, Filan torpağı Şəkinin şərq tərəfində yerləşir.V,F.Minorski Filan torpağından danışarkən etnik əlamətlərə əsaslanan Fil, Filfilli, Fill-Dzax adlarından istifadə edilmişdir. 2010-cu ildə Oğuz rayonu ərazisində aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı qızıldan öküz maskası taxılmış bir skelet də tapılmışdır. Maraqlıdır ki, Tolstov, Bernştam və Bekmiradov kimi tanınmış türkoloq alimlər oğuzların ən qədim köhnə öküzə totem münasibəti bəslədiklərini söyləmişlər. İndiki Oğuz rayonunun ərazisi 1867-ci ildən Yelizavetpol quberniyasının Nuxa qəzasına aid olub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü və 1920-ci ildə Azərbaycan SSR yaradılandan sonra da rayonun ərazisi Nuxa qəzasının vəziyyəti qalmışdır. 1917-ci ilə aid Nuxa qəzasının Üçüncüsü olan Vartaşen haqqında materiallardan 39 kəndin 5 kənd şurasında .1921-ci ilin yardım materiallarından 52 kəndin 4 şurasında (1921-ci ilin payızından kənd sovetində) birləşdiyi məlum olur. 1926-cı il yanvarın 1-nə olan məlumatlarda Nuxa qəzasının Vartaşen sahəsində 9 kənd şurasının İkənd sovetinin) olduğu vəziyyət. Təəssüf ki, kəndlərin, təsərrüfatların və əhalinin sayı istehlakdır. [7] . Bu ərazinin bir sıra kəndləri Sovet hakimiyyəti qurulmamışdan əvvəl aid materiallarda qurulmuşdur. ya da başqa kəndlərlə birləşmişlər. , Calut kənd şurasına daxil olan Küllük (1908-ci il üçün 70 nəfər), Covlan (1908-ci il üçün 51 nəfər) kəndlərinin elanlarına dair müzakirələrə görə rast gəlinmir.1921-ci il Azərbaycan ın kənd təsərrüfatı siyahıyaalma materiallarında bulardan 9-nun dağıldığı, 3-cü kəndin 3-cü ilində Ərəş qəzasına köçdükləri zərərsizləşdirilib. 1918-1920-ci maliyyə dövlət büdcəsinin siyasi planı, əməliyyat əməliyyatları səbəb olub. Bu kənd bir kənd şurasının, demək olar ki, bütünlükləri dağılmışdır. Əhali həmin kəndlərin bəzilərində yenidən məskunlaşmışdır. Dağıtılan məhəllə Zərrab və Yaqlu kəndlərdə daha çox şeylər olur. 1933-cü il ə aid mənbədə bu kəndlərin adları var. Yenikənd və Top kəndlərinin adları ilə 1961-ci il sənədlərində. Axpilakənd, Salabəyli, Cucamış, Parlament və Qozlu kəndlərinin adlarına birləşən sənədlərdə rast gəlmirik.1930-cu il 8 avqust tarixli qərarla Azərbaycan SSR-in rayonlaşdırılması ilə bağlı idarəetmə vahidi kimi Vartaşen rayonu təşkil olunur. Vartaş rayonunun ərazisinə Nuxa qəzasının aradan qaldırılmasıki Vartaşen yaşayış sahəsinin doqquz kənd soveti daxilinə. Rayonlaşmadan əvvəl və sonraya aid olan yardım kənd təsərrüfatının yaranmasına səbəb olur, rayonun Küngüt sovetinə daxil olan Yuxarı Bucaq, Aşağı Bucaq, Muxas, Baş Daşağıl kəndləri Ərəz qəzasına bir neçə kənd Vartaşen rayonunun ərazisinə verilir. Və ya başqa bir fakt: 1933-cü ildə Vartaşen rayonuna aid olan bəzi kəndlər 1966 , 1977 və 1999 -ci il materiallarında qurulmuşdur. Xüsusilə,Sovetlərin dəyişikliyinə əsasən Muxas və Bucaq yerləşdikləri təbii-coğrafi mənzərəyə görə eyni kənd şurasının kənd mənzərəsi olmuşdur. 1961-ci il ə aid məlumatda Qozlubucaq və Baş Daşağıl kəndləri Muxas kənd sovetinə daxil edilmişdir. Qozlubucaq kəndinin adına yardım işlərinə yardım idarəsi-bölgüdə rast gəlinmir. Padar kənd şurasına daxil olan 14 kəndin 1933-cü il məlumatlarında Sincan və Padar , 1961-ci il ə aid sənədlərdə Sincan, Padar və Vardanlı kənd sovetlərində birləşmək olar. Bundan sonra Yaqublu, Yenikənd , Top və Zərrab kəndləri Vardanlı kənd şurasından (kənd sovetindən) ayrıca Yaqublu kənd sovetində (1999-cu il üçün ərazi vahidində) birləşdirilib.Rayon 195-ci il 3 aprel – 1953-cü il 23 aprel tarixdə Gəncə ərazisinin Əlilliyinin müəyyən edilməsi (SSRİ Sovetinin 1953-cü il 23 aprel tarixli mövcudluğu ilə bağlı vilayət təsdiq edilmişdir) . Kənd təsərrüfatının idarə edilməsi və xalq təsərrüfatının şuralarının qurulması ilə bütün müəssisələrdə idarə-ərəzi islahatları 1962-1964-cü illərdə büdcə büdcəsinə davam etdirilir. böyük sahəsi olan rayonların sənaye və kənd təsərrüfatı rayonları yaradıldı. 1963-cü il yanvarın 4-də Azərbaycan SSR-də 50 rayon və respublika tabeli 6 şəhərin ərazisində 31 rayon və 7 şəhər yaradılır. Bu qərara uyğun olaraq, respublika tabeliyindən Nuxa şəhəri (1968-ci il tarixindən Şəki) yaradılır və rayonun kəndləri Varşənliyinin bərpasına verilir.Bu islahat səmərəsizliyinə görə 1965-ci il yanvarın 6-da ləğv edilir. Bu də, Vartaşen rayonuna verilmiş kəndlər Nuxa tabe edilir. 1961-ci ilə qədər Vartaşen rayonunun mərkəzi Vartaşen kəndi olub. Kəndə 1961-ci il sentyabrın 9-da rayon tipli qəsəbə statusu, 1969-cu il martın 15-də şəhər statusu verilib. 1991-ci ilin fevralında Azərbaycan SSR Əli Sovetinin Oğuz olaraq adlandırılır.